Genel olarak alacağın bir kambiyo senedine (bono, çek, senet) bağlanmış olduğu hâllerde alacaklı, borçlusu hakkında kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla takip yapabilir.

Bir kambiyo senedinde icra takip alacaklısı, kambiyo senedini ciro silsilesiyle (zinciriyle) elinde bulunduran son yetkili hamildir. Ayrıca cirantalar, senedin asıl borçlusunun senetteki bedeli ödememesi hâlinde, ödemede bulunarak kendinden önceki cirantalara ve muhataba (çekte bankaya) kambiyo alacaklısı olarak başvurabilir. Öte yandan, kambiyo senedinde aval verenler (kefil olanlar) borçlu ile müteselsil sorumlu olup, kambiyo senedindeki bedeli yetkili hamile ödediği takdirde lehine aval verdiği kişiye ve ondan öncekiler ile asıl borçluya başvurabilir. Araya girme suretiyle ödeyenler de kambiyo senedine dayanarak takip yapabilir. Araya girme belli bir kişi lehine yapılabileceğinden, lehine araya girilen kişi ile ondan önce gelene başvurulabilir. Kambiyo senedinde iki çeşit borçlu vardır. Bunlar: Asıl borçlular ile müracaat borçlularıdır. Bunlardan asıl borçlular, poliçede poliçeyi kabul eden muhataptır. Muhataba karşı takibe girişilebilmesi için protesto çekilmesine gerek yoktur. Asıl borçlu lehine aval veren varsa bunlar, asıl borçlu gibi sorumlu olur. Bonoda asıl borçlu keşidecidir; keşideciye başvurulması için protesto çekilmesi zorunlu değildir. Çeklerde ise asıl borçlu keşidecidir. Müracaat borçluları ise poliçede keşideci ile cirantalardır. Cirantalara aval verenler de bu tip borçlulardandır.

Kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla takibin safhaları, genel haciz yoluyla takibin safhalarıyla paralellik arz eder. Bunlar: Takip talebi, ödeme emri ve kesinleşmesi, haciz, paraya çevirme (satış) ile paraların paylaştırılmasıdır. Kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla takipte yalnız takip talebi ile ödeme emri ve kesinleşmesi safhaları genel haciz yoluyla takipten farklıdır.

Takip Talebi

Kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla takip talebi esas itibarıyla genel haciz yoluyla takipteki takip talebi gibi yapılır. Burada genel haciz yoluyla takipten farklı olarak takip talebine kambiyo senedinin aslını ve borçlu adedi kadar tasdikli örneğini eklemeye mecburdur (İİK.m.167/II). Uygulamada senedin cirosunun önlenmesi için arkasına takip konusu olduğu yazılır. Senet, icra müdürü tarafından incelendikten sonra alacaklıya geri verilir. Öte yandan, Yargıtay, içtihadı birleştirme kararına göre, icra dairesine ibraz edilen senedin aslı itiraz süresi içinde icra dairesinde saklanmalıdır. Ödememe protestosu çekilmesi gereken hâllerde, protesto evrakının takip talebine eklenmesi gerekir.

Ödeme Emri

Takip talebini alan icra müdürü, alacaklının vermiş olduğu kambiyo senedinden alacaklının kambiyo senetlerine mahsus takip yapma yetkisinin bulunduğunu ve kambiyo senedinin vadesinin gelmiş olduğunu tespit ederse, borçluya hemen kambiyo senetlerine mahsus bir ödeme emri gönderir (İİK.m.168/I). Ödeme emrinde şu kayıtlar yer alır (İİK.m.168):

(1) Alacaklının veya vekilinin banka hesap numarası hariç olmak üzere, takip talebine yazılması lazım gelen kayıtlar

(2) Borcun ve takip masraflarının on gün içinde ödeme emrinde yazılı olan icra dairesine ait banka hesabına ödenmesi ihtarı

(3) Takibin dayanağı olan senet kambiyo senedi niteliğinde değilse, borçlunun beş gün içinde icra mahkemesine şikâyet etmesi gerektiği

(4) Takip dayanağı kambiyo senedindeki imzanın kendisine ait olmadığı iddiasında ise, bunu beş gün içinde ayrıca ve açıkça bir dilekçe ile icra mahkemesine bildirmesi, aksi hâlde kambiyo, senedindeki imzanın bu takip bakımından kendisine ait sayılacağı ve imzasını haksız yere inkâr ederse para cezasına mahkûm edileceği ve icra mahkemesinden itirazın kabulüne dair bir karar getirmediği takdirde cebri icraya devam edileceği ihtarını

(5) Borçlu olmadığı veya borcun itfa veya imhal edildiği (ertelendiği) veya alacağın zaman aşımına uğradığı veya icra dairesinin yetkisi hakkında itiraz etmek istiyorsa bunu sebepleriyle birlikte beş gün içinde icra mahkemesine bir dilekçe ile bildirerek, icra mahkemesinden itirazın kabulüne dair bir karar getirmedikçe cebri icraya devam edileceği ihtarı

(6) İtiraz edilmediği ve borç ödenmediği takdirde on gün içinde 74’üncü maddeye, itiraz edilip de reddedildiği takdirde ise üç gün içinde 75’inci maddeye göre mal beyanında bulunması ve bulunmazsa hapisle tazyik edileceği, mal beyanında bulunmaz veya hakikate aykırı beyanda bulunursa ayrıca hapisle cezalandırılacağı ihtarı 60’ıncı maddenin son iki fıkrası burada da tatbik olunur.

Ödeme emri iki nüsha olarak düzenlenir. Bir nüshası borçluya gönderilir, diğeri icra dosyasına konulur. Alacaklı isterse kendisine ayrıca tasdikli bir nüsha verilir. Nüshalar arasında fark bulunduğu takdirde borçludaki muteber sayılır. Alacaklıya verilen nüsha hiçbir resim ve harca tâbi değildir (İİK.m.168/ son).

Ödeme Emrine İtiraz

Genel olarak kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla takipte borcu ödeme süresi on gündür. Borçlu bu on gün içinde borcunu öderse takip sona erer. Buna karşılık borçlu ödeme emrine itiraz etmek istiyorsa, bunu ödeme emrinin tebliği tarihinden itibaren beş gün içinde yapılmalıdır. Buradaki itiraz, imzaya ve borca itiraz olmak üzere farklı şekilde ele alınmalıdır.

İmzaya İtiraz ve İncelenmesi

Borçlu, kambiyo senedi altındaki imzanın kendisine ait olmadığı iddiasında ise, bu itirazını ödeme emrinin kendisine tebliği tarihinden itibaren beş gün içinde açıkça bir dilekçe ile icra mahkemesine bildirmek zorundadır. Aksi hâlde, kambiyo senedindeki imza (bu takip bakımından) kendisine ait sayılır (İİK.m.168/4). İmzaya itiraz, satıştan başka icra takip işlemlerini durdurmaz (İİK.m.170/I, c. 2). İcra mahkemesi, 68/a maddesinin dördüncü fıkrasına göre yapacağı inceleme sonunda, inkâr edilen imzanın borçluya ait olmadığına kanaat getirirse itirazın kabulüne karar verir. İtirazın kabulü kararı ile takip durur. Alacaklının genel hükümlere göre dava açma hakkı saklıdır. Ancak, icra mahkemesi duruşmadan önce yapacağı incelemede, borçlunun itiraz dilekçesi kapsamından veya eklediği belgelerden edindiği kanaate göre itirazı ciddi görürse, alacaklıya tebliğe gerek görmeden, itirazla ilgili kararına kadar icra takibinin geçici olarak durdurulmasına evrak üzerinde karar verebilir (İİK.m.170/III).

İcra mahkemesinin yaptığı inceleme sonucunda, inkâr edilen imzanın borçluya ait olduğu anlaşılırsa ve itiraz ile birlikte takip ikinci fıkraya göre durdurulmuşsa, borçlu sözü edilen senede dayanan takip konusu alacağın yüzde yirmisinden aşağı olmamak üzere inkâr tazminatına ve takip konusu alacağın yüzde onu oranında para cezasına mahkûm edilir ve itiraz reddedilir. Şayet borçlu, menfi tespit ve istirdat davası açarsa, hükmolunan inkâr tazminatının tahsili, dava sonuna kadar tehir olunur ve davanın borçlu lehine sonuçlanması hâlinde, bu tazminat kalkar (İİK.m.170/II, c. 4-5). İcra mahkemesi yaptığı inceleme sonucunda, inkâr edilen imzanın borçluya ait olmadığına kanaat getirirse, itirazın kabulüne karar verir ve takip durur. İcra mahkemesi, itirazın kabulüne karar vermesi hâlinde, senedi takibe koymada kötü niyeti veya ağır kusuru bulunduğu takdirde alacaklıyı senede dayanan takip konusu alacağın yüzde yirmisinden aşağı olmamak üzere tazminata ve alacağın yüzde onu oranında para cezasına mahkûm eder. Alacaklı genel mahkemede dava açarsa, para cezasının tahsili dava sonuna kadar tehir olunur ve davayı kazanırsa hakkında verilmiş olan para cezası kalkar (İİK.m.170/IV).

Borca İtiraz ve İncelenmesi

Borçlu kambiyo senedi altındaki imzayı değil de borcun ödendiği, zaman aşımına uğradığı gibi sebeplerle borcun mevcut olmadığını iddia ediyorsa bu itirazını ödeme emrinin kendisine tebliğinden itibaren beş gün içinde icra mahkemesine yapmalıdır. Borca itirazda takibi kendiliğinden durdurmaz. İtiraz, yalnız hacizli malların satılmasını durdurur (İİK.m.169). İcra mahkemesi, borçlunun itirazını dayandırdığı belgelerin niteliğine göre veya borçlunun borçlu olmadığı yahut icra dairesinin yetkili olmadığı kanaatine varırsa dosya üzerinde icranın durdurulmasına karar verebilir (İİK.m.169a/III). İcra mahkemesi hâkimi, itiraz sebeplerinin tahkiki için iki tarafı en geç otuz gün içinde duruşmaya çağırır. Borçlu itirazında bildirdiği sebeplerle bağlı olup, bunları icra mahkemesinde değiştiremez ve genişletemez. Ancak borçlu, kambiyo senedinin metninden anlaşılan itiraz sebeplerini ilk duruşmada ileri sürebilir. Yapılan inceleme neticesinde icra mahkemesince, borcun bulunmadığı veya itfa (ödeme) ya da imhal edildiğini (süre verildiğini) resmî veya imzası ikrar edilmiş bir belgeyle ispatı hâlinde, hâkim itirazı kabul eder. Keza borçlu, zaman aşımı itirazında bulunur ve icra mahkemesi hâkimi alacaklının ibraz ettiği kambiyo senedindeki tarihe göre bu itirazı yerinde görür ve alacaklı da zaman aşımının kesildiği veya tatil edildiğini resmî veya imzası ikrar edilmiş bir belgeyle ispat edemezse, merci itirazın kabulüne karar verir (İİK.m.169a/IV). İcra mahkemesi yapacağı inceleme neticesinde borçlunun itirazının kabulüne karar verirse, bununla icra takibi durur (İİK.m.169a/V). İtirazın kabulü kararının kesinleşmesi üzerine takip iptal edilir. Borçlunun itirazının icra mahkemesince esasa ilişkin nedenlerle kabulü hâlinde, kötü niyeti veya ağır kusuru bulunan alacaklı, takip konusu alacağın yüzde yirmisinden aşağı olmamak üzere, takip muvakkaten durdurulmuş ise bu itirazın reddi hâlinde borçlu, diğer tarafın isteği üzerine takip konusu alacağın yüzde yirmisinden aşağı olmamak üzere tazminata mahkûm edilir. Borçlu menfi tespit veya istirdat davası açarsa hükmolunan tazminatın tahsili dava sonuna kadar tehir olunur ve dava lehine sonuçlanan taraf için daha önce hükmedilmiş tazminat kalkar (İİK.m.169a/VI)

İcra mahkemesi borçlunun itirazının reddine karar verirse, bu ret kararının temyizi hiçbir takip işlemini durdurmaz. Ancak borçlu alacağın tamamı için teminat gösterirse, icra takibi temyiz incelemesi sonuçlanıncaya kadar durur (İİK.m.169a/III). İcra mahkemesinin itirazın kabulü veya reddine ilişkin kararları temyiz edilebilir (İİK.m.363/3). Bu özellikler dışında genel haciz yolundaki hükümler, bu takibin niteliğine aykırı düşmedikçe kambiyo senetlerine mahsus haciz yolu ile takip hakkında da uygulanır (İİK.m.170b).

İzmir avukatlarından Avukat Kamil Yıldırım Kambiyo Senetleri hakkında merak ettiğiniz hukuksal konularda sizlere yardımcı olarak, gerekli süreçler hakkında danışmanlık hizmeti vermektedir. Detaylı bilgi için bizimle iletişime geçebilir veya İcra Hukuku sayfamızı ziyaret edebilirsiniz.