CMK, kovuşturma evresinde mağdur ve suçtan zarar gören başta olmak üzere davadan menfaati etkilenebilecek olanlara davaya katılma hakkı tanınmıştır. Kamu adına iddia görevini yürüten süjenin yanında mağdura bir hak tanınmış olması durumunda kişi hem katılan sıfatını alır ve makam sahibi olur. Bunun sebebi hem kişisel intikam öç duygusunun önüne geçmek, hem de sanıkların cezalandırılması için mağdurun hukuken çaba göstermesidir.

Ayrıca menfaati zarar gören olduğu için menfaatinin korunmasını ve kendini savunması sağlanmaktır.

Not: Suçtan doğrudan doğruya zarar gören, işlenen suç ile korunan hukuki değeri ihlal edilen kişi mağdur, işlendiği iddia edilen suç ile haklı çıkarı zedelenen gerçek veya özel hukuk tüzel kişisi ise suçtan zarar görendir.

Kanunda açıkça belirtildiği üzere (m.237) ,katılan olmak için ‘mağdur veya suçtan zarar gören gerçek ve tüzel kişi veya malen sorumlu’ olmak gerekir

Bizde 2005’ten beri şahsi dava yoktur. 2005’ten önce bazı suçlarla ilgili olarak suçtan zarar gören kişi- müşteki herhangi bir hukuk mahkemesine dava açar gibi bir dilekçeyle dava açabiliyordu bu da herhangi bir suç şüphesi bulunmayan kişinin sanık durumuna düşmesine neden olduğundan sorun oluşturuyordu.

Kamu davasına katılma Madde 237 –

• Katılma talebinde bulunmak için bir süre sınırı vardır. Katılma talebi hüküm

verilinceye kadar mümkündür. İlk derece mahkemesinde ileri sürülüp reddolunan veya karara bağlanmayan katılma istekleri kanun yolu başvurusunda açıkça belirtilmiş ise incelenip  karar bağlanır.  2.fıkraya göre katılma talebinde ancak kovuşturma evresinde bulunulabilir, soruşturma evresinde katılma talebinde bulunulması mümkün değildir. Katılma için davada yazılı veya sözlü beyanda bulunmak gerekir, katılma kişinin suçtan zarar gördüğünü ve sanığın cezalandırılmasını istediğini belirten beyandır bu yüzden katılan Cumhuriyet savcısından farklı olarak sanığın beraatini isteyemez.

Katılan sonradan sanığın beraatini isterse katılma talebini geri çekmiş olur ve süjeliği düşmüş olur.

• Cumhuriyet savcısı ile katılan arasındaki en önemli fark katılanın, sanığın beraatini isteyememesidir.

Katılma usulü Madde 238 –

Katılanın hakları Madde 239 –

Özel düzenleme nedeniyle cinsel saldırı suçu ve alt sınırı beş yıldan fazla hapis cezasını gerektiren suçlarda katılan da kendisine bir avukat atanmasını isteyebilir.

Mağdurun çocuk, sağır ve dilsiz veya kendisini savunamayacak derecede akıl hastası olması durumunda avukat görevlendirilmesi için istem aranmaz.

Yazardan karşılaştırma: Sanığın-şüphelinin savunmasını yapan avukat için CMK 150/2 uyarınca zorunlu müdafilik düzenlenmişti CMK 239/2 ile de benzer düzenleme katılanın avukatı için getirilmiş.

Katılmanın davaya etkisi Madde 240 –

Kişinin katılma iradesini ortaya koyabilmesi için davadan haberinin olması gerekir. Katılan sıfatı, ilgili kişilerin kamu davasına katılmak istemi hakkında yargılama makamının olumlu karar vermesiyle kazanılır. Katılma talebi davayı durdurmaz.

Katılmadan önceki kararlara itiraz Madde 241 –

Katılana kendisinin davaya katılmasından önceki kararlara karşı kanun yoluna başvurma hakkı tanınmış ancak bu hakkı kullanması için ayrı bir süre verilmeyip Cumhuriyet savcısının başvuru için sahip olduğu süre içinde kanun yoluna başvurma hakkını kullanabileceği düzenlenmiş.

Katılanın kanun yoluna başvurması Madde 242 –

• Katılanın sahip olduğu haklar muhakemenin herhangi bir süjesinin sahip olduğu

haklardan farksızdır.

Katılan, vekil vasıtasıyla söz alabilir. Cumhuriyet savcısından bağımsız olarak sanık ile veya davanın esasıyla ilgili birtakım taleplerde bulunabilir ve verilen hükme karşı Cumhuriyet savcısından bağımsız olarak sanık aleyhine kanun yoluna başvurabilir.

Cumhuriyet savcısı sanığın hem lehine hem aleyhine talepte bulunabilir. Dava her ne kadar şüphelinin lehine(aleyhine)  açılmış olsa da kovuşturma evresinde savcı, lehine veya aleyhine talepte bulunabilir.

• Katılan, savcının talebi ne olursa olsun, sanık aleyhine talepte bulunabilir ancak

katılan, sanığın lehine kanun yoluna başvuramaz !!!

DELİLLER

• Ceza muhakemesinin esasını özellikle hüküm olarak adlandırılan son

kararın dayanağını deliller oluşturur. Muhakeme faaliyetini düzenleyen kuralların çoğunluğu delillerin nasıl elde edilip değerlendirileceğine ilişkindir.

Deliller konusu ceza muhakemesinin ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde tarihsel süreç içinde gelişerek günümüzdeki halini almıştır bu açıdan medeni muhakemeden önemli farklılıklar içerir. Delil sistemi vicdani kanaat sistemine kaçınılmaz olarak evrilmiştir.

• Ceza muhakemesinde delil yönünde bir sınırlama yoktur,her şey delil olabilir, delil

serbestisi ilkesi kabul edilmiştir. Delil serbestisi olmasaydı maddi gerçeğe ulaşmayı sağlayacak kimi deliller sırf delil sınırlamasına takıldığı için kullanılamayacağından maddi gerçeğe ulaşmak mümkün olmayacaktı.

Hukuk muhakemesine konu olacak uyuşmazlığın taraflarca önceden bilinmesi, uyuşmazlık çıkmaması için önlemlerin alınması mümkündür. Örneğin;

• kira sözleşmesi yapılırken zorunlu olmamasına rağmen ileride çıkabilecek uyuşmazlığın önlenmesi iin yazılı yapılması,
• belli bir miktarın üstündeki borcun ancak senetle ispatlanacağını kabul eden düzenlemenin bulunması

Maddi gerçeğe ulaşmayı amaçlayan ceza muhakemesinde yargıç tarafların ileri sürdükleri deliller ile bağlı değildir.

Bu açıdan baktığımızda ceza muhakemesinde her şey delil olabilir ancak bunun tek bir istisnası vardır ki o da delilin hukuka aykırı elde edilmiş olmasıdır.

Kanun da delilin hukuka uygun olarak elde edileceğini kabul etmiştir.

Kanunun düzenlemesi bu yönde olmasına rağmen uygulamada tartışmalıdır, uygulamada bazen hukuka aykırı olarak elde edilmiş delillerin ispat aracı olarak kullanıldığını görüyoruz.

• Maddi gerçekliğe ulaşma amacı mutlak bir amaç olarak görülemez, gerçeğe ancak

kanunun çizdiği çerçevede hukuka uygun olarak ulaşılmalıdır. Bununla beraber;

• Delilin temsil edici olabilmesi için hukuka uygun olarak elde edilmiş olmalıdır, bir

delil kanuna aykırı şekilde elde edilmişse bu delilin temsil ediciliğinden bahsetmek çoğu zaman mümkün değildir.

• Delil temsil edici olmalı ve iddia edilen olayın gözümüzde canlandırılmasına

yardım etmelidir ( örn: kişi gelip bıçak aracılığıyla maktulün ölümüne sebep olmuş ).

Hukuka aykırı olarak arama yapılması ve delilin elde edilmesi sonrasında evinde arama yapılan kişi delillerin kendine ait olmadığını söylerse makul şüphe oluşur bu da delilin temsil ediciliğinin tehlikeye düşürür.

• Kanunda hangi delilin nasıl elde edileceğini düzenleyen ayrıntılı hükümler var iken

bunların bunların bir kısmını veya tamamını göz ardı ederek kanunu uygulamakla yükümlü olanların kanun koyucu gibi davranması söz konusu olamaz.

• Delil serbestisinin yanı sıra vicdani delil sistemi var ki bu kanuni delilin zıttıdır.

Kanuni delil delillerin kanun koyucu tarafından önceden belirlenmiş ispat gücüne sahip olmasıdır. Örn: borç senetle ispatlanır, iki kişi tanık ise bu vakıa ispatlanmıştır vs.

• Medeni muhakeme ile ceza muhakemesini ayıran en önemli farklardan biri de

ceza muhakemesinde önceden belirlenmiş delillerin olmaması,delillerin hakimin vicdani kanaatiyle belirlenmiş, vicdani delil sisteminin benimsenmiş olmasıdır.

Hakim,gerekçesini göstermek koşuluyla, ortada beş tane tanık var iken beşinin de doğru söylemediğine karar vererek sanığın beyanına dayalı olarak veya sanık beyanı ve sanığın beyanını destekleyen tanık beyanı varken mağdurun beyanına dayanarak hüküm kurabilir.

• Vicdani delil sisteminin belirlenmiş olmasının amacı da maddi gerçekliğe

ulaşmaktır, kanuni delil sistemi benimsenir ise hakimin vicdani kanaati aksi yönde iken hukuki deliller yüzünden sanığın mahkumiyetine neden olmasıdır.

İspatın Nispiliği

• Muhakeme hukukundaki belirlilik nispidir ve muhakemede deliller hiçbir zaman

objektif kesinliği göstermez.

Kişinin yargılama sonunda suçlu bulunması nispi gerçekliği ifade eder mutlak gerçekliği ifade etmez, ceza muhakemesinde mutlak gerçekliğe ulaşmak mümkün değildir, mümkündür dememiz için ulaşılan gerçeğin herkes yönünden doğru olması gerekir ancak bu mümkün değildir.

Ceza muhakemesinde ispatın amacı, gerçek konusundaki kanaati oluşturmaktır.

Bazen yargılama heyetini oluşturan hakimler kendi aralarında bir olaya ilişkin farklı kararlar verilebilir; iki hakim kişinin suçlu olduğuna karar verirken biri içindeki makul şüpheyi yenemediği için karara muhalif olabilir.

Mahkumiyet kararı kesinleşse,olağan kanun yolları tüketilse bile kesinleşen karara karşı olağanüstü kanun yoluna (yargılamanın yenilenmesi, Cumhuriyet başsavcısının itirazı, yazılı emir, kanun yararına bozma ..) gidilmesi mümkündür bu da ispatın nispiliğinden kaynaklanır.

Muhakeme bir suç şüphesinin elde edilmesiyle başlıyor, şüphenin araştırılmasıyla devam ediyor, belli bir yeterliliğe ulaşmasıyla iddianame hazırlanarak kamu davasına dönüşüyor,  soruşturma evresinden kovuşturma evresine geçilerek devam olunuyor.

• Bir kişinin cezalandırılabilmesi için suçlu olduğunun sabit olması gerekir yani

kararı veren merciler tarafından suçlu olmadığı ihtimalinin düşünülmemesi gerekir.

Bunun denilebilmesi için de makul şüphenin yenilmiş olması gerekir. Şüphe genelde ihbar veya şikayetle oluşuyor.Makul şüphe ya yenilebilir ya yenilenemez burada şüpheden sanık yararlanır ilkesi devreye giriyor.

Şüpheden Sanık Yararlanır İlkesi

• Hakim sübut konusundaki şüphesini yenip bir kanaate ulaşamaz ise o husus ispat

edilmemiş kabul edilir. Buna ceza muhakemesinde şüpheden sanık yararlanır ilkesi denmektedir. Suçsuz olma ihtimali bulunan kişinin cezalandırılması yerine suçlu olma ihtimali bulunan kişinin beraat ettirilmesi Roma hukukundan bu yana kabul edilmektedir.

‘Bir masum cezalandırılacağına bin suçlu serbest kalsın’

Amaç işlenmiş suçun cezalandırılmasıdır, kanun koyucu  bir fiilin suç olduğunu önceden belirleyebilir ancak suç sayılan fiili kimin işlediğini önceden belirleyemez. Suçu ispatlamak özellikle hukuka uygun yollarla ispatlamak oldukça zordur dolayısıyla bu sistem birtakım suçların cezasız kalmasına kaçınılmaz olarak kabul eder. Aksi kabul edilirse makul şüphe yenilemediği için masum olma ihtimali de bulunan biri cezalandırılmış olur.Suç işlemeyen kişinin cezalandırılması, suç işleyen kişinin cezalandırılmamasından daha çok tehdit oluşturur. Kişinin suçlu olmamasına rağmen yargılanması değil cezalandırılmaması toplumun güvenliği için mühimdir.

Suç işlemeyen kişinin cezalandırılmaması toplumdaki kişilerin kendini güvende hissetmesini sağlar aksi olursa yani kişi suç işlemese de cezalandırılacağını biliyorsa kendini güvende hissedemez.

Suçluluğu sabit olmayan kimse mahkum edilemez.

Delillerin Ayrımı

• Ceza muhakemesinde çeşitli deliller vardır. Mahkemeyi, hakimi son karara deliller

götürür. Deliller ışığında hakim-mahkeme suçun işlendiği kabulüne varır. Sonrasında delillerin götürdüğü suçun hukuki niteliğinin ne olduğunu belirler.

Deliller kanunda çok değişik şekillerde tasnif edilmiştir fakat bu tasnif kesin ve sınırlı değildir. Kaldı ki delil serbestisinin kabul edildiği sistemde delillerin tahdidi olarak sayılmasının kabul edilmesi de mümkün olmayacaktır.

Bazı deliller ceza muhakemesi açısından vazgeçilmez sayıldığı ve çoğu zaman pek çok olayın tek ispat vaasıtası olduğu için öne çıkmış ve daha ayrıntılı düzenlenmiştir. Delilleri farklı şekilde sınıflandırabiliriz.

Beyan Delili – Belge Delili Ayrımı

Beyan delilleri şüpheli, sanık, mağdur, katılan, tanık beyanı vs.

Belge delilleri yazılı belgeler, ses içeren belgeler ,görüntülü deliller, dijital- dijital olmayan deliller vs.

Delil serbestisi ışığında hangi delille karşılaşırsa karşılaşılsın;

• Delilin hukuka aykırı elde edilmemiş olmasına
• Delilin temsil edici olmasına dikkat edilmesi gerekir

Teknolojinin gelişmesi, ceza muhakemesinde ispat araçlarını da etkiler, özellikle tamsil ediciliği yönünden dijital delillerin değerlendirilmesine dikkat etmek gerekir.

Önümüzdeki hafta tanık beyanına bakacağız, tanık beyanı güvenilmez ispat aracı olmasına rağmen günümüzde vazgeçilmez bir delildir, güvenilmez olmasının nedeni tanığın 5 duyu organıyla dış dünyasında yaşanan gerçeği insan doğası gereği objektif değil subjektif olarak algılamasıdır, subjektif algılama kişinin farkında olmayacağı bir durum olduğu için tanık beyanının güvenilirliğini etkiler.

Tanık delilinin tamamen kaldırılmasını savunanların yanı sıra bu delilin geleneksel olarak önemli bir ispat aracı olduğunu, muhafaza edilmesi gerektiğini savunanlar da vardır. Geçmişten beri güvenilirliği tartışılan ancak günümüzde hala vazgeçilmesi düşünülemeyen ve delil çeşitleri açısından ceza muhakemesi ile medeni muhakemeyi ayıran bir delil çeşididir.